درختان کهنسال (میراثی تاریخی و جاذبه طبیعی):

درختان کهنسال یا دیرزیست در هرکشور، جزو مهمترین ذخایر ژنتیکی گیاهی آن کشور محسوب می شوند و ارزش شناخت و حفظ این منابع از دیدگاه علمی، تاریخ طبیعی و حتی به عنوان میراثی فرهنگی قابل ارزیابی است

لازم به یاد آوری است تعداد درختان کهنسال این شهرستان بیش از موارد نام برده است که مطالعه و بررسی بیشتری می طلبد.

درختان کهنسال در طول هزاران سال، موانع اکولوژیک و تنش های نامساعد اقلیمی و محیطی متعدد را پشت سرگذاشته و همچنان به زندگی خود ادامه می دهند. به رغم این که هرساله تعدادی از این ذخایر ارزشمند ملی به دلیل غفلت و ناآگاهی و به ندرت توسط عوامل طبیعی آسیب می بینند، لزوم تحقیقات و پژوهش های علمی هرچه بیشتر بر روی آنها احساس می شود.

 البته هم اکنون یک گروه تحقیقاتی اکوفیزیولوژی و بیوتکنولوژی شاخص های ژنتیکی و فیزیولوژیکی درختان کهنسال ایران را بررسی می نماید ولی به دلیل ابعاد وسیع اهمیت این درختان، تحقیقات هر چه بیشتر و گسترده تر و سرمایه گذاری های وسیع تر اجتناب ناپذیر است چرا که امروزه اهمیت درختان و نقش آنان در تنوع زیستی، توسعه پایدار، حفظ آب و خاک، مبارزه با گسترش بیابان ها، اکوتوریسم و ایجاد فرصت های اشتغال تفرجی، مقابله با بلایای طبیعی و دهها موضوع دیگر انکارناپذیر است و محدودیت های بنیادی سرزمین ایران و به تبع آن شهرستان اسفراین از لحاظ تولید بیولوژیک و محدودیت های اقلیمی جغرافیایی ایجاب می کند، با پژوهش های لازم، از گونه  های کهنسال جهت تکثیر و حفظ بخشی از ذخایر ژنتیکی کشور استفاده شود و این درختان علاوه بر نقشی که می توانند در احیای جنگل های مخروبه در برداشته باشند، به عنوان یکی از جاذبه های اصلی میراث طبیعی گردشگری  اسفراین، شمار عظیمی از گردشگران طبیعت یا اکوتوریست ها را می توانند به خود جلب کنند.

از سویی ویژگی های اقلیمی نیمه خشک ایران و کمبود منابع آبی در کشور و از سوی دیگر آیین کهن و فرهنگ دیرپای ایرانیان است که در آن درخت به عنوان یکی از نمادهای ظهور اراده خدای یکتا روی زمین از احترام ویژه ای برخوردار بوده است.

در آیین میترائیسم یا مهرپرستی که پیش از ظهور زرتشت در ایران رواج داشت، درختان بسیار مقدس بوده اند. در فرهنگ کهن ایرانی و دین  زرتشت، هر آن چه که داده خدا  است، پاک و دوست داشتنی است و بنابر اعتقاد ایرانیان نعمت های موجود در جهان هستی، به عنوان بخشش خدایی، درخور حمایت هستند و به همین دلیل همه مردم در مقام امانت دار باید در حفظ این مواهب طبیعی بکوشند. در فرهنگ ایرانی زرتشتی، ایزدان یا فرشتگان به عنوان آفریده اهورامزدا (خدای یگانه) حامی و پشتیبان عناصر و پدیده های طبیعی به شمار می رفتند، از جمله امرداد که به عنوان فرشته جاودانگی و بی مرگی در عالم جسمانی، نگهبانی نباتات و روییدنی ها از جمله درختان را بر عهده دارد. در یسنای گات های زرتشت هم بر اهمیت سبز نگاه داشتن جهان تاکید شده است. بی گمان آبادی جهان، تندرستی و فراخ روزی می آورد. خدای دانا، جهان را با همه نعمت های آن، برای زندگی و شادی داده است. آدمیان، امانت دار جهان و طبیعت اند و برابر قانون اشا، باید جهان را سبز و آباد نگاه دارند و بهتر و نیکوتر کنند. ایرانیان حتی درختان را تجسم انسان های نیکوکاری می دانستند که پس از مرگ به درخت تبدیل شده اند تا زندگی جاوید پیدا کنند. براین اساس حتی در اوستا، آسیب  رساندن و قطع درختان، گناهی بزرگ است که هر کس این عمل نکوهیده را انجام دهد باید منتظر پیشامد ناگواری برای خود یا نزدیکانش باشد.

برای ایرانیان تمامی درختان به ویژه درختان چنار و سرو از احترام ویژه ای برخورداربوده اند، به گونه ای که حتی بسیاری عقیده داشتند که زرتشت درخت سرو را از بهشت به ایران آورده است. به همین روی می بینیم، درختان کهنسال چند هزار ساله در جای جای ایران هنوز جنبه تقدس خود را حفظ کرده اند.

از کهن ترین درختان دیرزیست اسفراین می توان به نمونه های زیر اشاره کرد:

 1- درخت ارس روستای شور در22 کیلومتری شهر اسفراین یکی از کهنسال ترین درختان ایران به شمار می رود با قدمت حدود 2500 سال

 2- سرو خمره ای کشتان روبروی پادگان سپاه شهر اسفراین با قدمت حدود 1700سال

 3- سرو خمره ای کبوتر خانه در حدود 5 /1 کیلومتری شهر اسفراین با قدمت حدود 1500سال

 4- ارس روستای عراقی در 21 کیلومتر اسفراین با قدمت بیش از1000سال

 5- درخت ارس روستای سرچشمه در فاصله 34 کیلومتری شهر اسفراین با قدمت 1000 سال

 6- چنار سوخته اسفراین در روستای حسن آباد در فاصله5/1 کیلومتر ی شهر اسفراین با قدمت 800 سال

 7- چنار مسجد قلعه نو واقع در داخل شهر اسفراین با قدمت 800 سال

 8- چنار روستای توی واقع در روستای توی در فاصله 42 کیلومتری اسفراین با قدمت 800 سال به علت عدم حفاظت در سال 1382 یکبار به آتش کشیده شده است.

9- چنار روستای زاری در فاصله 39 کیلومتری شهر اسفراین با قدمت 800 سال که به علت عدم محافظت در تاریخ 22/11/83 به آتش کشیده شده و خشک گردیده است.

10- چنارهای روستای روئین در فاصله 28 کیلومتری شهر اسفراین (3درخت) با قدمت 600 سال، بزرگی تنه این درختان دیدنی است.

11- درختان ارس کوههای سالوک در فاصله 50 کیلومتری شهر اسفراین با قدمت بیش از 800 سال